ترتیکاله؛ غله مقاوم و کم‌آب استان فارس که بهترین جایگزین گندم و ذرت است، آب کم می‌خواهد و سود بسیار بالایی دارد

به گزارش صبح فوتبالی :

راز بقا: در عصر بحران‌های زیست‌محیطی، کمبود منابع آبی و افت بهره‌وری خاک‌ها، یافتن جایگزین‌هایی مقاوم، پربازده و کم‌هزینه برای محصولات سنتی، از اولویت‌های مهم در برنامه‌ریزی کشاورزی کشور‌ها به‌شمار می‌رود.

تریتیکاله چیست؟

به گزارش راز بقا، تریتیکاله (Triticale)، یکی از نوآوری‌های علمی در حوزه‌ی مهندسی ژنتیک گیاهی، پاسخی دقیق به این نیاز روزافزون است.

تریتیکاله نوعی غله هیبریدی است که از تلاقی گندم (Triticum spp) و چاودار یا روگن (Secale cereale) حاصل شده است. این ترکیب ژنتیکی، برای نخستین‌بار در قرن نوزدهم میلادی مطرح شد؛ اما تولید موفق آن به‌صورت تجاری، از دهه‌ی ۱۹۶۰ آغاز گردید. هدف اصلی از ایجاد این گیاه، بهره‌گیری همزمان از کیفیت نانوایی گندم و مقاومت به شوری و خشکی چاودار بوده است.

ساختار ژنتیکی و گونه‌شناسی تریتیکاله

تریتیکاله‌ها از نظر کروموزومی به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند:

هگزاپلوئید‌ها (با ۴۲ کروموزوم) که بیشتر رایج هستند و از تلاقی گندم نان با چاودار حاصل می‌شوند؛ و اکتاپلوئید‌ها (با ۵۶ کروموزوم) که کاربرد کمتری دارند. این ساختار ژنتیکی پیچیده، به گیاه توانایی بالایی در تطابق با شرایط سخت محیطی می‌دهد.

تریتیکاله دارای ریشه‌های عمیق‌تر نسبت به گندم است که به آن امکان جذب بهتر آب از اعماق خاک را می‌دهد. برگ‌ها معمولاً پهن‌تر از چاودار و خوشه‌ها شبیه به گندم، اما باریک‌تر هستند. از نظر فیزیولوژیک، رشد آن نسبتاً سریع است و در بازه‌ی زمانی کشت تا برداشت، از گندم کوتاه‌تر می‌باشد.

ویژگی‌های زراعی تریتیکاله

به گزارش راز بقا مقاومت به تنش‌های محیطی: تریتیکاله توانایی رشد در خاک‌های شور، کم‌آب و کم‌حاصل را دارد. همین ویژگی، آن را به گزینه‌ای مطلوب برای مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور تبدیل کرده است.

نیاز آبی پایین: برخلاف محصولاتی مانند ذرت که نیازمند آبیاری مکرر هستند، تریتیکاله تنها با دو نوبت آبیاری در پاییز و بهار قادر به رشد مطلوب است.

عدم نیاز به سم و علف‌کش: این گیاه به‌طور طبیعی نسبت به آفات و علف‌های هرز مقاوم است و نیاز چندانی به استفاده از نهاده‌های شیمیایی ندارد.

عملکرد ترکیبی: تریتیکاله می‌تواند هم به‌عنوان غله‌ی دانه‌ای برای تولید آرد، و هم به‌صورت علوفه‌ای برای دام مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

عدم ابتلا به سن‌زدگی: بر خلاف گندم که مستعد حمله‌ی آفت سن گندم است، تریتیکاله از این تهدید مصون می‌ماند.

بررسی میدانی؛ تجربه‌ی کشاورزان استان فارس در کشت تریتیکاله

برای بررسی عملی موفقیت کشت تریتیکاله در شرایط اقلیمی ایران، با یکی از کشاورزان فعال در استان فارس گفت‌وگویی ترتیب دادیم. او درباره‌ی تجربه‌ی خود چنین گفت: «چند سالی است که در استان فارس به کشت تریتیکاله مشغول هستیم. در سال جاری، سطح زیر کشت این محصول به حدود ۱۵۰۰ هکتار رسیده است. تریتیکاله گیاهی بسیار مقاوم است و نیاز آبی بسیار اندکی دارد. در حالی که ذرت نیاز به آبیاری روزانه در تابستان دارد، تریتیکاله تنها دو مرتبه در طول فصل زراعی آبیاری می‌شود. این گیاه به آفت سن حساسیت ندارد، نیازی به استفاده از علف‌کش ندارد، و بدون استفاده از کود خاص، عملکرد مطلوبی را ارائه می‌دهد. تریتیکاله هم دانه‌ی خوراکی تولید می‌کند و هم به‌عنوان علوفه قابل استفاده است؛ از این رو می‌توان آن را جایگزینی مناسب برای گندم، جو و ذرت دانست.»

این کشاورز همچنین اضافه کرد: «مهم‌ترین ویژگی تریتیکاله، قابلیت استفاده از آن در تولید نان است. نخستین نانوایی تولید نان تریتیکاله در شهر مرودشت از توابع استان فارس راه‌اندازی شده است. در این نانوایی، نان تریتیکاله به‌صورت ساده، با شوید، و با کنجد پخت می‌شود. این نان برای افراد مبتلا به دیابت و فشار خون مناسب است، زیرا دارای مقادیر بالایی از منیزیم، فیبر فراوان و خواص ضدسرطانی است. در حال حاضر، روزانه حدود یک تن نان تریتیکاله در این واحد تولید می‌شود و محصول آن به شهرهایی، چون کیش، کرج و بوشهر نیز ارسال می‌گردد. این نان تا سه ماه قابلیت نگهداری دارد.»

به گزارش راز بقا گسترش سطح زیر کشت تریتیکاله در استان فارس باعث شده این منطقه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده‌ی این محصول در ایران شناخته شود. موفقیت این کشاورزان در تولید اقتصادی و باکیفیت، الگوی خوبی برای دیگر مناطق کشور فراهم آورده است.

تریتیکاله در صنعت نان: تولید نان تریتیکاله سالم و مغذی

به گزارش راز بقا از مهم‌ترین مزایای تریتیکاله، قابلیت آن در تولید نان سالم و صنعتی است. در همین راستا، اولین نانوایی تخصصی نان تریتیکاله در شهرستان مرودشت استان فارس احداث شده است. این نان در انواع مختلف ساده، شویدی و کنجدی تولید می‌شود و روزانه حدود یک تن از آن پخت و عرضه می‌شود.

خواص تغذیه‌ای نان تریتیکاله چشم‌گیر است:

فیبر بالا: موجب کاهش قند خون و کنترل اشتها می‌شود و در بهبود عملکرد گوارش مؤثر است.

منیزیم بالا: به سلامت سیستم قلبی‌ـ‌عروقی و تنظیم فشار خون کمک می‌کند.

شاخص گلیسمی پایین: برای بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ مناسب است و نوسانات قند خون را کاهش می‌دهد.

خاصیت آنتی‌اکسیدانی: به‌دلیل ترکیبات طبیعی موجود، خاصیت ضدسرطانی داشته و در ارتقای سلامت عمومی نقش دارد.

ماندگاری بالا: این نان تا سه ماه قابلیت نگهداری بدون افت کیفیت دارد.

بر اساس اطلاعات ارائه‌شده، نان تریتیکاله تولیدی در فارس به شهرهایی، چون کیش، کرج و بوشهر نیز صادر می‌شود و با استقبال مصرف‌کنندگان مواجه شده است.

مقایسه عملکرد تریتیکاله با گندم و ذرت

از منظر عملکرد در واحد سطح، تریتیکاله در شرایط مناسب می‌تواند بین ۴ تا ۷ تن در هکتار محصول دانه‌ای تولید کند که با عملکرد گندم رقابت می‌کند و در برخی موارد از آن پیشی می‌گیرد. به گزارش راز بقا در حالی‌که ذرت نیاز به آب فراوان، نهاده‌های شیمیایی و رسیدگی مستمر دارد، تریتیکاله با حداقل مصرف منابع، بازدهی قابل توجهی را ارائه می‌دهد. این موضوع آن را به محصولی استراتژیک برای آینده‌ی کشاورزی کشور، به‌ویژه در مناطق کم‌آب، تبدیل کرده است.

نقش تریتیکاله در امنیت غذایی و کشاورزی پایدار

در مواجهه با چالش‌های اقلیمی، افزایش جمعیت و کاهش منابع طبیعی، امنیت غذایی به یکی از دغدغه‌های اصلی کشور‌ها تبدیل شده است. تریتیکاله با مقاومت بالا، نیاز کم به آب و نهاده، و کارایی چندمنظوره، می‌تواند نقشی مهم در تأمین امنیت غذایی ایفا کند. ضمن آن‌که باعث کاهش فشار بر منابع آبی، کاهش مصرف سموم و بهبود سلامت خاک می‌شود؛ عواملی که همگی در مسیر کشاورزی پایدار حیاتی‌اند.

به گزارش راز بقا تریتیکاله، به‌عنوان محصولی با پشتوانه‌ی علمی و ویژگی‌های زراعی منحصر‌به‌فرد، توانسته است در شرایط سخت اقلیمی و اقتصادی ایران جایگاهی ارزشمند پیدا کند. با توجه به مقاومت بالا، عملکرد مطلوب و کاربرد‌های متنوع این گیاه، سرمایه‌گذاری بر ترویج و توسعه‌ی کشت تریتیکاله می‌تواند یکی از مسیر‌های مهم در دستیابی به کشاورزی پایدار و امنیت غذایی ملی باشد.

از سوی دیگر، تجربه‌ی موفق استان فارس در تولید نان تریتیکاله نشان می‌دهد که این محصول نه‌تنها برای کشاورزان، بلکه برای مصرف‌کنندگان نیز ارزش غذایی و اقتصادی بالایی به همراه دارد. امید است با برنامه‌ریزی دقیق و حمایت‌های لازم، تریتیکاله به‌زودی به یکی از ارکان اصلی زراعت کشور تبدیل شود.